Podczas wizyt na cmentarzach, nie tylko naszych rodzimych, możemy z płyt nagrobnych odczytywać różnorodne sentencje. Są one krótką formą literacką, mającą na celu upamiętnienie zmarłych oraz przekazanie żywym jakiegoś przesłania.
Epitafia – rys historyczny
Trudno ustalić dokładną datę pojawienia się pierwszych sentencji nagrobnych. Na pewno okresem ich rozwoju był V wiek p.n.e. – czas wojen grecko-perskich. Dla upamiętnienia dokonań poległych wojowników ateńskich na ich kamiennych grobach umieszczano elegijne dystychy (dwuwiersze), wychwalające męstwo oraz zasługi wojenne. Z czasem sentencje zaczęto umieszczać także na innych nagrobkach.
Słowo epitafium powstało od greckich słów: epi – na, nad; taphos – grób. Znaczy to tyle co „na grobie” lub „nad grobem”. W Rzymie starożytnym, zanim epitafia przyjęły formę napisów nagrobnych, były mowami wygłaszanymi podczas pogrzebów lub po ich zakończeniu.
Ukształtowana w Grecji forma epitafium używana jest do dzisiaj, uwzględniając zmiany kulturowe zachodzące na przestrzeni lat. Te zmiany wiążą się głównie z odmiennymi stylami literackimi.
Sentencje na pomniki – treść i źródła inspiracji
Epitafia to najczęściej motto czy sentencja, które są słowami pożegnania i upamiętnienia. To często dowody szacunku, miłości, przywiązania, wdzięczności względem Zmarłego. Najczęściej używane sentencje na pomniki mają treść podniosłą, poważną, uroczystą. Bywają także teksty bardzo osobiste. Niektóre epitafia mają wydźwięk humorystyczny.
Autorami sentencji nagrobnych często są sami zmarli, szczególnie gdy za życia byli literatami, politykami, innymi znamienitymi osobistościami. Czasem treść sentencji zmarły przekazuje w dyspozycjach dotyczących pochówku.
Źródłem inspiracji w chrześcijańskich obszarach kulturowych jest Pismo Święte. Bardzo często wykorzystuje się także sentencje łacińskie oraz cytaty ze znanych tekstów poetyckich. Niektóre sentencje na pomniki mają treść bardzo prywatną, nieuniwersalną, odnoszącą się wyłącznie do zmarłego i jego bliskich.
Sentencje nagrobne z Pisma Świętego
Umieszczenie na nagrobku sentencji zaczerpniętej z Pisma Świętego jest dowodem na przywiązanie zmarłego do wartości chrześcijańskich. Może to być ulubiony fragment Biblii lub jakiś tekst uniwersalny, który najlepiej opisuje zmarłego i jego dokonania, jego filozofię świata, ludzi i życia.
Cytaty z Pisma Świętego najczęściej znajdujemy w miejscach spoczynku żarliwych wyznawców religii, ale można je także umieścić na nagrobkach agnostyków, o ile treść sentencji dobrze oddaje charakter zmarłego oraz adekwatnie opisuje jego życie.
Sentencje nagrobne po łacinie
Europa współczesna ma swoje korzenie w kulturze łacińskiej. Nie dziwi więc fakt stosowania sentencji łacińskich w życiu codziennym oraz jako napisów nagrobnych. Wiele epitafiów łacińskich to znane powiedzenia: „Memento Mori”, „Non omnis moriar” czy „Obiit in Christo” i nie ma potrzeby ich tłumaczenia. Zastosowanie sentencji łacińskiej bardziej rozbudowanej może sprawić, że jej tekst będzie zrozumiały dla ograniczonej liczby osób, przez co epitafium nie spełni swojej roli. Warto więc używać tekstów łacińskich znanych i rozumianych powszechnie, a w przypadku dłuższych epitafiów obok tekstu w języku obcym umieszczać polskie tłumaczenie.
Sentencje nagrobne – przykłady
Na polskich cmentarzach najczęściej możemy spotkać sentencje biblijne, łacińskie, zaczerpnięte z tekstów kultury. Jako przykłady niech posłużą:
1. Sentencje z Pisma Świętego:
• Wstanę i pójdę do mego Ojca (Łk 15,1 8 ),
• Przeszliśmy ze śmierci do życia, bo miłujemy braci (1 J 3,11-21),
• Pan moją siłą i mą tarczą. Jemu zaufało moje serce. Psalm 28:7,
• Ja jestem drogą i prawdą i życiem. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej jak tylko przeze mnie. Ewangelia wg. Św. Jana.
2. Sentencje łacińskie:
• Ego sum via et veritas, et vita. Ja jestem drogą, prawdą i życiem.
• Mortui vivunt. Zmarli – żyją.
• Amor vincit omnia. Miłość wszystko zwycięża.
• Pulvis es et in pulverem reverteris. Prochem jesteś i w proch się obrócisz.
3. Sentencje z literatury, fragmenty modlitw, powiedzenia, prywatne pożegnania:
• Spieszmy się kochać ludzi. Tak szybko odchodzą…
• Prosi o modlitwę,
• Jezu, ufam Tobie,
• Kto żyje w sercu tych, którzy pozostają, nie umiera,
• Umarłeś po to, aby żyć,
• Nikt nie umiera na ziemi, dopóki żyje w sercach tych, którzy zostają,
• Przyjmij mnie Panie,
• Odszedłeś, ale żyjesz w naszej pamięci,
• Ave Maria