Miejscem pełnym symboli jest również cmentarz. I chociaż dzisiaj odchodzi się od tradycyjnych znaków umieszczanych na grobach, wciąż jeszcze znajdziemy pozostałości po dawnych wierzeniach na niejednej nekropolii w Polsce. Przestawiamy mały informator, który pozwoli na zrozumienie najczęściej pojawiających się na nagrobkach symboli.
Ludzkie kości – memento mori
Najbardziej powtarzalny symbol kojarzony ze śmiercią to kości i czaszki. Ten motyw nawiązuje do idei „memento mori” – „pamiętaj, żeś śmiertelny”. Na nagrobkach najczęściej znajdziemy czaszkę w towarzystwie skrzyżowanych kości piszczelowych. Jak można łatwo się domyślić, jest to przypomnienie o nieuchronności śmierci. Symbol ten był szczególnie popularny w okresie baroku, kiedy to refleksja nad śmiercią i przemijaniem była integralną częścią życia religijnego.
Anioły – strażnicy i towarzysze
Anioły, często obecne na nagrobkach, pełnią rolę strażników i opiekunów dusz zmarłych. Ich wizerunki mogą przedstawiać różne sceny – anioły unoszące duszę do nieba, modlące się, z mieczem lub z twarzą schowaną w dłoniach. Często towarzyszy im motyw zrywanych kajdan, symbolizujący uwolnienie duszy od ziemskich więzów i przejście do życia wiecznego. Anioły nawiązują najczęściej do religii katolickiej, gdzie są przedstawiane jako istoty towarzyszące umierającym w ich drodze ku wieczności.
Skróty i łacińskie sentencje
Język łaciński nie bez powodu kojarzy nam się ze śmiercią. To właśnie łacińskie skróty najczęściej spotkamy nawet na współczesnych nagrobkach. Niezwykle popularny jest R.I.P., pochodzący od „Requiescat in pace”, czyli „Spoczywaj w pokoju”. Innym łacińskim skrótem, spotykanym na grobowcach, jest D.O.M., który można rozszyfrować jako „Domus Omnium Mortuorum” („Dom Wszystkich Zmarłych”) lub „Deo Optimo Maximo” („Bogu najlepszemu, największemu”). Oba te skróty podkreślają sakralny charakter miejsca spoczynku.
Przedmioty i rośliny
Motywy roślinne na nagrobkach niosą ze sobą różnorodne znaczenia, w zależności od właściwości danej rośliny. Liście palmowe oraz gałązki oliwne, często oplatające imię zmarłego, symbolizują zwycięstwo życia nad śmiercią i pokój. Drzewo, szczególnie złamane, symbolizuje przedwczesną śmierć, podczas gdy dąb oznacza wejście do nieba, a cyprys smutek. Lilia, kojarzona z pogrzebami, symbolizuje niewinność i czystość, natomiast bluszcz to symbol wieczności. Mak wiąże się z ideą snu i zmartwychwstania, cierń z kolei, związany z męką Chrystusa, symbolizuje cierpienie. Róża, utożsamiana z Maryją, jest symbolem niewinności i miłości.
Poza motywami roślinnymi niejednokrotnie znajdziemy również przedmioty. Przykładowo harfa symbolizuje harmonię, nostalgię i obietnicę życia wiecznego. Urna, umieszczana na szczycie kolumny lub obelisku, symbolizuje przemianę ciała w proch, podczas gdy same kolumny i obeliski są znakiem trwałości i stabilności. Klepsydra przypomina o nieubłaganym upływie czasu i bliskości śmierci, zgodnie z sentencją „memento mori”. Kotwica to symbol nadziei na życie wieczne i mocnej wiary, natomiast księga odnosi się do nauki, proroctwa i zapisanych losów ludzkich.
Nowoczesna symbolika cmentarna
Chociaż współczesne cmentarze coraz rzadziej wykorzystują tradycyjną symbolikę, znajdziemy tutaj sporo nowości. Między innymi kody QR, które po zeskanowaniu prowadzą np. do zdjęcia lub filmiku ze zmarłym. To nowoczesne podejście do upamiętniania, odzwierciedlające zmieniające się podejście społeczeństwa do pamięci o krewnych.