Śmierć często stawała się natchnieniem do twórczości literackiej w różnorodnej formie. Choćby tylko napisanie kondolencji to jeden ze sposobów na to, jak słowem można dodać otuchy i po prostu być blisko osoby pogrążonej w żałobie.
Utrata ukochanej osoby jest rzeczywiście zawsze bardzo trudna do zniesienia, a najmniejsze słowo pocieszenia może sprawić, że osoba doświadczająca straty poczuje się mniej samotna.
Epigramat – geneza i historia
W starożytności treści związane ze śmiercią były wyrażane między innymi poprzez epigram pogrzebowy. Termin ten pochodzi od greckiego „ἐπιγραφή” i funkcjonuje w języku polskim jako „epigramat, epigram lub inskrypcja”. Ten rodzaj treści nagrobnych był już używany przez starożytnych Egipcjan.
Pierwotnie tekst epigramatów był krótki i składał się z dwóch wierszy (forma ta nazywana była dystychem elegijnym lub dwuwierszem elegijnym). Chyba najsłynniejszym tego typu utworem jest inskrypcja, powstała po bitwie pod Termopilami – której treść przypisuje się Symonidesowi: „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym, jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny.”
Grecy i Rzymianie rozpowszechnili stosowanie epigrafów w takich miejscach, jak wnętrza lub zewnętrzne ściany budynków, ale także na określonych obiektach, na przykład właśnie na pomnikach lub nagrobkach. Ten trend w sposób znaczący zmalał we wczesnym średniowieczu z powodu relatywnie niskiego poziomu umiejętności czytania i pisania wśród ludności. Jednak nie doszło do całkowitego zaniku tej formy literackiej: epigrafy pogrzebowe powróciły w średniowiecznym rozkwicie – XI wieku – i stały się powszechne w kulturze zachodniej.
Epigramat pogrzebowy – czym jest dzisiaj?
Najbardziej znanym – a jednocześnie najprostszym – współczesnym rodzajem epigramatu pogrzebowego jest klepsydra, umieszczana zazwyczaj na domu zmarłego lub w bliskości jego miejsca zamieszkania. Można powiedzieć, że jest ona znakiem naszych czasów. Poza informacją o śmierci, zawiera również datę, miejsce i godzinę pogrzebu, czasem też jakiś cytat związany z przemijaniem. Epigraf może być również wygrawerowany na pomnikach nagrobnych i zazwyczaj wtedy jest to zdanie, które było bliskie zmarłemu bądź w pewien sposób go charakteryzuje.
Treść epigrafu pogrzebowego może zasugerować rodzina zmarłego. Jednak często powierza ona to zadanie zakładowi pogrzebowemu, który jest odpowiedzialny za organizację ceremonii żałobnej. Napisanie tego typu tekstu nie jest bowiem proste. Wymaga on bowiem piękna, prostoty, ale i głębi oraz powinien być zrozumiały dla każdego. Najlepiej zaś, aby oprócz treści ściśle informacyjnej był też nośnikiem wartości artystycznych.
Choć tworzenie epigrafów pogrzebowych nie musi być obecnie powszechną praktyką, jednak warto ją podtrzymywać – choćby dla ubogacenia przyszłych pokoleń, dla których tego typu teksty kiedyś będą mogły stać się świadectwem historii.